V/A, Yiddish Glory -The Lost Songs Of World War II.

V/A, Yiddish Glory -The Lost Songs Of World War II.

https://www.sixdegreesrecords.com/

 

Nooit hadden we kunnen vermoeden dat we een plaat waarop de naam ‘Adolf Hitler’ vele malen te horen valt, zouden kunnen beluisteren tot het einde en nog smaken ook, maar het vervolg zal duidelijk maken dat we deze ‘Yiddish Glory -The Lost Songs Of World War II’ een bijzonder warm hart toedragen, naar we denken, met recht en reden. Daar zijn uitgesproken muzikale redenen voor, maar er is ook de ontstaansgeschiedenis van de liederen en de wijze waarop ze uiteindelijk onder de laser geraakten, een verhaal even complex als wonderlijk en zelfs hallucinant. U krijgt hier de zeer korte versie, maar gezien de cd voorzien is van uitgebreide commentaren kan deze teaser volstaan.

De liederen van ‘Yiddish Glory -The Lost Songs Of World War II’ zijn, zoals de titel aangeeft, ontstaan in een donker tijdsgewricht, zelfs het donkerste hoofdstuk van de Joodse geschiedenis in Europa. Ze werden geschreven door soldaten uit het Rode Leger, Joodse vluchtelingen, slachtoffers en overlevenden van de getto’s in Oekraïne, en Joodse mensen aan het werk op het thuisfront, in de fabrieken van Centraal-Azië, de Oeral en Siberië. Ze vertellen het verhaal van het harde leven onder de nazibezetting in Rusland. Daarin was de al vermelde Führer kop van jut.

De enorme culturele rijkdom van deze songs werd al snel onderkend door Sovjet geleerden van Yiddische komaf, die nog tijdens de oorlog het plan opvatten om de songs te bewaren voor het nageslacht. Ethnomusicologen van het Kiev kabinet voor Joodse cultuur, geleid door Moisei Beregovsky (1892-1961) verzamelden wat ze konden vinden en namen zelfs honderden liederen op. Met zijn collega Ruvim Lerner (1912-1972) hoopte hij een bloemlezing hiervan uit te brengen, maar voor dat kon gebeuren werd Bergovsky gearresteerd, op het hoogtepunt van Stalins anti-Joodse purge. Alle documenten werden verzegeld en niemand wist wat ermee zou gebeuren. Zij die eraan hadden meegewerkt, stierven in de mening dat hun werk voorgoed verloren was want vernietigd door de autoriteiten.

De val van de Berlijnse muur in 1989 bracht de zaken ook in di geval in een stroomversnelling Bibliothecarissen van de Vernadsky nationale bibliotheek van Oekraïne vonden niet-gelabelde dozen met daarin de documenten. De vondst lag in de lijn van wat er onder meer gebeurd was met de zogenaamde ‘Schat van Priamos’ uit Troje, herontdekt na de val van het Sovjetregime. Bibliothecaresse Lyudmila Sholokhova onderzocht de documenten en catalogeerde ze, want de originele catalogus was wel degelijk vernietigd in de jaren veertig. Opnieuw zorgde een toevalstreffer voor een volgende en beslissende stap. Anna Shternshis, wel op de hoogte van wat er gebeurd was tijdens de oorlog, maar in de waan dat alles vernietigd was, stootte zo’n tien jaar later in Kiev op het archief. De songs hadden dus toch de arrestatie van Beregovsky overleefd!

De getypte maar meestal handgeschreven documenten bleken wel in slechte staat en broos. Maar Shternshis begreep al snel dat het een culturele vondst betrof van onschatbare waarde voor de Russische en Yiddishe geschiedenis. Geen van deze songs was na 1947 ooit nog uitgevoerd. Het was een getuigenis van een periode waar geen gelijkaardige neerslag van bestond, want onvermeld in de ‘officiële’ geschiedschrijving. Poëzie en muziek beschreven het geweld van de Duitse agressor zoals geen ‘objectief relaas’ dat kan weergeven. Cijfers zijn er anders wel. Er zijn liederen bij van soldaten van het Rode Leger, gepend op het slagveld. Er waren niet minder dan 440.000 Joodse soldaten. Andere liederen komen van achtergeblevenen, vooral vrouwen, maar ook mannen, die uitkeken naar de terugkeer van hun geliefden. 1.400.000 Joden overleefden de oorlog achter de frontlinie. Maar ook Joden uit Oekraïne lieten songs na, al kwamen 2.500.000 Joden uit het Europese, bezette deel van de Sovjet-Unie om.

Anna Shternshis en violist en zanger Psoy Korolenko (artiestennaam van Dr. Pavel Lion) sloegen de handen in mekaar om deze schat aan het publiek van Amerika en Europa te leren kennen, niet alleen in academische kringen, maar zo breed mogelijk. Dat vereiste een grondige voorstudie van het materiaal in een poging om de songs klaar voor uitvoering te maken. Je merkt hetzelfde verschijnsel als bij vele andere culturele entiteiten uit een niet al te recent verleden, ook in Vlaanderen (kijk maar naar het titanenwerk van muziekverzamelaar Hubert Boone, die volksmuziek uit Vlaanderen en Oost-Europa redde van ondergang en in kaart bracht): van een aantal songs is een melodie bewaard, bij de meeste was die verloren gegaan. Via documentatie in de rand kon veel hersteld worden, zo goed en zo kwaad mogelijk. Violist en componist Sergei Erdenko schreef de arrangementen en maakte nieuwe muziek voor één lied, ‘Kazakhstan’.

Producer Dan(iel) Rosenberg bracht een team bijeen van vijf uitmuntende zangstemmen (onder wie Juno Award winnares Sophie Milman) en van vijf klassiek geschoolde muzikanten die echter ook een jarenlange ervaring hebben met Yiddishe folk. Niet ongewoon in de Joodse muziektraditie: denk bij voorbeeld aan de grote klassieke klarinettist Giora Feidman, die ook een bolleboos is in klezmer. Viool (Sergei Erdenko, Artus Gorbenko), klarinet (Shalom Bard) en trompet (David Buchbinder) ontbreken niet in deze uitgekiende instrumentatie. Het eindresultaat is allerminst een academisch onderonsje: ook zonder te weten waar het over gaat is dit briljante, van levensvreugde lillende muziek van een feestelijk karakter.

Dat kan verrassen gezien de tragiek van het onderwerp, maar muziek diende nu eenmaal om de miserie van het dagelijkse leven in rauwe oorlogstijd, zo niet te vergeten, dan toch te verzachten: zoals Veli Shargorodskii uit Oezbekistan schreef in de zomer van 1944 in ‘Afn Houkhn Barg (On The High Mountain)’, dat de cd prachtig opent: ‘Hitler ist kaput!’, wishful thinking die een jaar later een feit was. Voor dit driejarige project genoten Anna Shternshis en Psoy Korolenko vanzelfsprekend grote logistieke steun. Alle namen vermelden is niet mogelijk, maar het Anne Tanenbaum Centre for Jewish Sudies, gelinkt aan de Universiteit van Toronto speelde een grote ondersteunende rol, evenals de Social Sciences and Humanities Research Council of Canada/Conseil de recherches en sciences humaines du Canada.

In de uitgebreide liner notes vind je veel foto’s van de originele documenten en verhelderende commentaren, incluis de songteksten in Engels en Russisch vertaald. ‘Yiddish Glory -The Lost Songs Of World War II’ is naast een ongelofelijk boeiend tijdsdocument, ook een schitterende plaat. Mazel tov!

 

Antoine Légat.

Advertentie